Waarom lijkt het zo lastig om iets nieuws te beginnen? Ik denk omdat 'iets nieuws' zich niet vooruit laat denken in het oude. Omdat het denken hoe dan ook al begonnen is voordat jij eraan begint. En dus dat nieuwe, dat je begint, tegelijk al met jou is begonnen en zich nooit door jou zal laten beginnen.
Ergens mee proberen te beginnen is proberen het begin van iets aan te geven. Maar het begin van iets is altijd al bij voorbaat een mythe.
Dat denk ik nu ik lees in een boek van Florette Dijkstra, Rumoer. Het begin van kunst, verschenen bij Uitgeverij IJzer. Het is een magistraal essayboek. Essayboek ja, al heet het een verhalenbundel en staat het in feite ook vol met verhalen. Verhalen over kunstenaars, dichters, denkers, die op de een of andere manier aan iets beginnen. Aan wat? Dat weten we vaak pas aan het einde, en soms zelfs dan niet.
Kunstessays worden doorgaans over het einde van kunst geschreven: een schilderij, een boek, een foto, het zijn allemaal de eindpunten van een proces dat érgens begonnen moet zijn. Maar hoe dichter je bij dat begin komt, hoe duidelijker het wordt dat het volkomen onduidelijk is wáár het zich precies bevindt. En ja, óf het wel bestaat.
Ik identificeer me tot nu toe het meeste met de dichter Rilke. Hij moet het van zijn inspiratie hebben, maar ziet in de beeldhouwer Rodin de kunstenaar die hij écht zou moeten zijn: een ambachtsman die altijd werkt, en die juist uit zijn routine zijn kunst laat voortkomen. Dijkstra beschrijft hun relatie - of liever Rilkes relatie tot Rodin - in spaarzame bewoordingen, spaarzaam genoeg dat ik er de hele tijd mijn eigen voornemen na Binnenplaats doorheen kan horen klinken: nu ga ik het écht goed aanpakken!
Dijkstra beschrijft kort hoe Rodin zijn beeld van Balzac door de Societé des gens de lettres ziet afgewezen worden. Alsof ze de fundamentele onzichtbaarheid van ieder geslaagd kunstwerk aan wil stippen, niet alleen die van het werk van Rodin voor de Societé, maar ook die van het werk van Rodin voor Rilke (die zichzelf dus naar iemand probeert te modelleren die hij niet kan zien), en uiteindelijk zelfs voor Rodin zelf. 'De afwijzing was zwaar: Rodin zag het beeld als de kern van zijn oeuvre. "Vanaf de dag dat ik het ontworpen had, was ik een ander mens," zei hij.' Daar is het weer: het nieuwe is vanuit het oude niet te zien. Pas de nieuwe Rodin - die die het beeld heeft afgemaakt - kan het beeld dat de oude Rodin is begonnen waarnemen.
Die Societé had natuurlijk de oude Rodin om dat beeld gevraagd. Maar juist die vraag bewoog de oude Rodin om de nieuwe Rodin te worden.