WAT IEMAND ZEGT DIE IN HAAR RUGZAK ZOEKT:
'Waar is –
O nee dat heb
hé daar
maar wacht –
o die
die was
verdomme dat
o hier nee, toch
wat stom
dan maar
iets wat je nooit
nou deze dan
nou zeg
dan deze van
hier heb
dit is
o nee
zo'n
weet je wel
zo'n –
had ik
toch nog
o hier gewoon.'
– Judith Herzberg, Vormen van gekte (De Harmonie, 2019)
Ik denk graag na over poëzie als choreografie. Wat is choreografie? Dat is een bewegingsvoorschrift. Maar dat niet alleen. Choreografie is ook een belofte: als je zus en zo beweegt, dan gebeurt er iets.
Wat? Dat is een geheim dat echt alleen door die beweging kan worden ontsloten. En tegelijk is het iets dat er al is: 'o hier gewoon.'
Ik denk veel aan dit gedicht van Judith Herzberg, dat in haar laatste bundel Vormen van gekte staat. Ik dacht er al veel aan vóór de coronacrisis. Maar nu nog meer. Waarom?
Omdat het troost.
Nee, dat is misschien niet het goede woord. Wat ik zo ontzettend mooi vind aan het gedicht is de beweging. De dans. De dans die precies klopt, die in het hoofd wordt uitgevoerd van iemand die iets kwijt is in haar rugzak. Wat ik óók mooi vind aan dit gedicht in de context van de bundel Vormen van gekte is dat het op een bepaalde manier die context weigert. Zoals de hele bundel context weigert. Het gedicht wordt gevolgd door een gedicht over een moeder die haar baby's doodt. Ook zijn er in Vormen van gekte een aantal gedichten over de Shoah te vinden. Herzbergs universum zou ik niet naar willen noemen, maar dat is alleen omdat er van haar werk ook zo veel waardigheid en kracht uit gaat. Want over nare dingen gaat het wel.
Zo niet het gedicht over het kwijt zijn van iets in een tas. Of, hoewel, dat is natuurlijk óók naar. Zij het op een volkomen ander niveau.
Zo is het een gedicht over overeind blijven staan. Maar ook over het volledig doorvoelen van de situatie. Het kwijt zijn van iets in de tas laat zich, zeg maar, niet vergelijken met de Shoah. Het weigert elke context.
Een van de problemen aan deze tijd is de niet aflatende stroom nieuws. Dat is in normale omstandigheden te doen, want voor massale sterfte in een land hier ver vandaan kun je je afsluiten. Het is cynisch natuurlijk, maar het is wel waar. Voor je eigen sterfte, of die van je geliefde, of die van je ouders of je broer of je schoonouders of je collega's, niet. Dus elke keer als een minister of een deskundige iets zegt waar mensenlevens mee gemoeid zijn, gaat dat over jou en degenen van wie je houdt.
Dat maakt dat het heel moeilijk is die grote werkelijkheid los te laten. En je bijvoorbeeld te richten op lekker of gezond koken. Je kamer opruimen. Een grapje maken met je geliefde. Naar buiten kijken. Een plaatje draaien.
Zoiets neemt aldus je wereld over. En haalt jou uit die wereld.
Daarom is het bevrijdend om iets kleins te lezen dat iedere context weigert. Dat dus ook weigert om klein te zijn. Dat zegt: dit is even belangrijk als al het andere dat in deze bundel gebeurt. Die bewegingen die stap voor stap worden gemaakt, veronderstellen een volmaakt en volledig nu. Een nu waarin alleen maar dit geldt: er is een tas, er is een iets, en er is een plek in de tas. En als je de choreografie van het gedicht volgt, komen die samen.
Wat gaat er gebeuren de komende week, als het aantal IC-behoeftige patiënten het aantal IC-bedden gaat overstijgen? Waar beland ik? Waar belandt mijn lief?
'o hier gewoon.'
De troost zit hem denk ik in het feit dat vorm, vormgeving, in het geval van de bewegingen van gedachten dus een soort choreografie je iets geven waarin je terecht kunt komen. Wat er ook gebeurt. In een tijd waarin het hoogst onzeker is 'waar het allemaal naartoe gaat', is dat dus troostrijk. Wat er ook gebeurt, je belandt.
Maar dat is ook niet het belangrijkste, die troost. Wat belangrijker is, is dat die troost mijn hoofd tot rust brengt. Het is even helemaal één met het pad naar het belanden toe, met de vorm, met het hier en nu, en niet met de vraag die onbeantwoordbaar is omdat het bedenkbare antwoord te gruwelijk is.
Gewoon hier, dus. Door dit gedicht herinner ik mij de schoonheid van het heden dat aan dat moment voorafgaat.