'Sorrow is nothing more than worn out joy.' hoor je Kurt - gespeeld door singer/songwriter Will Oldham - op een gegeven moment zeggen in Kelly Reichardt's film Old Joy. Een referentie aan de titel, dus als kijker weet je dan: hier wil de filmer dat ik oplet, dat ik een sterretje zet, hier zit voor het ontvouwen van de betekenis van de film een scharnier.
Kurt doet zijn uitspraak als hij en Mark (Daniel London) - om deze twee vrienden draait de film - hun tentje hebben opgezet in de bergen nabij Oregon. Ze zijn eropuit getrokken om in de natuur te zijn, meer specifiek zijn ze op weg naar de Bagby Hot Springs, maar Kurt kan het niet vinden, en dus hebben ze hun tentje in de duisternis opgeslagen, op een plek die als het daglicht eenmaal komt een soort provisorische vuilstortplaats blijkt. 'It's all one huge thing now, there's trees in the city, and garbage in the forest. What's the big difference?' zegt Kurt. Vluchten kan niet meer. Zo is het zeker ook voor Mark. Hij woont met zijn zwangere vriendin, en hoewel de film het nooit expliciet maakt, wordt hij door het aanstaande vaderschap overweldigd. Hij heeft er geen vat op, maar het heeft wel vat op hem. Dat geldt ook voor de relatie met zijn vriendin Tanya (Tanya Smith) Hij wil voor haar zorgen, maar zorgt niet voor zichzelf. En als zijn oude vriend Kurt belt om hem te vragen of hij meegaat naar de Bagby Hot Springs, zegt hij ja, maar je ziet meteen dat deze vriendschap, en deze trip, voor Mark geen vluchtheuvel zijn.
De ochtend na de nacht op de vuilstort, belt Mark met zijn vriendin. Of ze al bij de bron zijn, wil ze weten. Nee, nog niet, maar ja, je weet met wie ik hier ben, zegt Mark. Kurt is iemand die zijn leven niet op orde heeft, of althans, zo wordt hij gezien door Mark en Tanya. Ik moet het beter zeggen: Kurt vervult in de gezamenlijke verbeelding van Mark en Tanya het schrikbeeld van iemand die zijn leven niet op orde heeft. Een schrikbeeld, want zij verwachten een kind. Zij moeten hun leven wel op orde hebben.
De film opent met politieke talk radio, waarin het gaat over hoe de Democratische Partij zelfs machteloos is als ze aan de macht is. Ook in de politiek is er geen vluchtheuvel. Maar meer nog, je ziet de conditie van de mediaconsumerende mens zich voor je ogen voltrekken: politieke betrokkenheid langs die weg - of het nou radio, tv, twitter of facebook is - maakt de mens afhankelijk en machteloos.
Waarom is Kurt een loser in de ogen van Mark en Tanya? Omdat hij dat allemaal maar accepteert. Met z'n hasj. Met z'n praatjes. 'The entire universe is in the shape of a falling tear. Dropping down through space.' Ja, en wat denken wij daaraan te gaan doen, meneer de nietsnut, die dik doet over de Bagby Hot Springs maar er niet eens de weg naartoe kan vinden. Waarom op vakantie gaan en dan ineens zo duister doen, zo onontkoombaar duister, en dan nog wel zo poëtisch, waardoor het nóg onontkoombaarder wordt.
Reichardt brengt je precies zo ver dat je dit denkt. Je hoopt voor Mark dat hij er tenminste nog wat plezier aan beleeft, het tripje. Dat hij erdoor komt. Dat hij zich niet te veel van de wijs laat brengen door al die duisternis, door de verwijten die Kurt hem maakt dat hij hun vriendschap verwaarloost.
Het is alsof die vriendschap precies 'worn out joy' is. Dat wat er ooit goed aan was, zuur geworden is. Moe is. Uitzichtloos.
Tot het stel toch aankomt bij de Bagby Hot Springs. Beiden laten ze een badkuip vollopen, pakken een biertje, en laten zich in het hete water zakken. Dan is het een tijdje stil, waarna Kurt uit het bad stapt en ineens achter Mark gaan zitten en zijn schouders begint te masseren. Reichardt brengt het zo in beeld dat de handeling zeer intiem is. Mark schrikt ook, lijkt het niet te hebben verwacht en niet te weten wat hij met deze mannelijke aanraking aanmoet. Even is er paniek, daarna berusting en overgave, waarna de film helemaal stil wordt en er alleen nog maar tederheid is.
Ik weet niet of de handeling aan alle vereisten van 'consent' voldoet, maar dat dat niet zo is, is misschien ook wel de bedoeling van Reichardt. Ik had bij het kijken tenminste het idee dat Reichardt deze mannen - met hun typische mannenproblemen, hun mannelijke neiging vat op de wereld te willen hebben in een mannelijke wereld die dat van hen verwacht - een specifiek vrouwelijke ervaring wilde geven, ze juist daarmee wilde bevrijden. Reichardt is de filmer van de vrouwelijke ervaring, tenslotte.
Ik denk ook aan haar Night Moves, de film over een stel van twee ecoterroristen. Zij proberen de wereld te beïnvloeden, en het is de jongen die niet van zijn pad af te brengen is, en het meisje dat uiteindelijk twijfels krijgt: zij is in staat niet alleen de wereld te willen beïnvloeden, maar ook zich te laten beïnvloeden door de wereld.
En misschien is Kurt ook wel zo iemand. Iemand die door de wereld bepaald wordt, die het eindeloze vallen van de wereld niet tegen kan houden en dat ook niet probeert, en op wie daarom wordt neergekeken. Maar die daardoor ook plotseling, uit het niets, die overweldigende tederheid kan schenken. Zonder het zelf echt door te hebben. Want ik denk dat hij in principe op zoek was naar 'joy', en uiteindelijk alleen maar die traan van het universum ziet. De 'worn out joy'. Maar zo mannelijk is dat hij niet de tederheid ziet die in die traan onder zijn eigen handen een aanvang neemt.
---
Dankzij de streamingsdienst Mubi, waar alleen films op staan die de moeite waard zijn, is mijn huiskamer in deze dagen mijn bioscoop. Na het kijken heb ik soms de neiging wat notities te maken. Die publiceer ik hier in de onregelmatige serie 'Spoiler Alert' - want ik houd geen rekening met spoilers (die bij goede films trouwens helemaal niet bestaan). Wil je Mubi uitproberen? Door hier te klikken, krijg je een gratis maand (en geef je er mij ook een).
Comments