In Kieslowski's Trois couleurs: bleu probeert Julie (gespeeld door Juliette Binoche) haar verongelukte man en dochter te vergeten. Of liever: ze probeert te leven alsof die twee nooit in haar leven zijn geweest, zodat ze tenminste de pijn en de schuld kan vermijden die hoort bij hun verlies.
Natuurlijk lukt dat niet altijd. Op gezette tijden moet ze aan hen denken. Kieslowski brengt die momenten fantastisch in beeld, of eigenlijk niet in beeld, want hij draait het beeld op zwart - nét te lang om kijkersongemak te voorkomen - en laat enkele dramatische maten van een muziekstuk horen dat later het muziekstuk blijkt te zijn waar Julies man Patrice aan werkte.
Ik heb de neiging om die momenten te zien door een moralistische bril. Maar ik luister nu toevallig naar U2's album Achtung baby, waarop in het nummer 'Until the end of the world' Bono de rol van Judas speelt en zingt:
In my dream I was drowning my sorrows But my sorrows, they learned to swim Surrounding me, going down on me Spilling over the brim Waves of regret and waves of joy I reached out for the one I tried to destroy You, you said you'd wait 'Til the end of the world
In de film gaat Julie vaak zwemmen in een leeg, blauw verlicht zwembad. Het zijn een soort droom-scènes, of dat lijken het, en het blauwe licht maakt het water blauw en is een verwijzing naar de dochter, van wie blauw de lievelingskleur was. Het is alsof Julie in de nacht, als niemand kijkt, het tegenovergestelde doet van wat ze overdag probeert. Overdag probeert ze zich te ontdoen van alle pijnlijke herinneringen. 's Nachts zwemt ze erin.
In 'Until the end of the world' probeert Judas Jezus te vernietigen, maar aan het eind van het lied reikt hij naar hem uit voor hulp. En Jezus? Jezus zegt dat hij kan wachten. Tot hij uitgeraasd is. Als het moet tot het einde der tijden.
Ik dacht, misschien zijn die momenten in Trois couleurs: bleu juist momenten waarom Julies pijn zegt: ik kan wachten. Misschien is het blauwe water waarin ze zwemt wel heel geduldig water.
Julie draait bij. Al probeert ze het onvoltooide stuk aan het begin van de film te vernietigen, uiteindelijk maakt ze het stuk af. In plaats van vrij van de pijn te willen zijn, gaat ze midden in de pijn zitten, en vindt daar vrijheid. Niet vrijheid van, maar vrijheid om.
Zodra ze er klaar voor is, ligt het stuk op haar te wachten. Kwam het haar op duistere momenten met de neus op de feiten drukken? Of kwam het haar geruststellen? Zeggen: neem je tijd, ik wacht op je.
Dat zou dan ook in allegorische zin zo moeten zijn, want Trois couleurs: bleu is ook een allegorische film. Julies man heet niet toevallig Patrice, zijn onvoltooide stuk is bedoeld om de nieuwe vereniging van de EU in het Verdrag van Maastricht te vieren, en het blauw van de dochter is niet alleen het blauw van de Franse vlag, maar vooral dat van Europa.
Kan Europa één zijn ondanks het traumatische verleden?
Nee, niet ondanks. Althans, de vrijheid waar Europa voor zou moeten staan, ligt niet buiten of na dat trauma. Ze ligt erin.
Is de pijn geduldig? Wacht ze op ons? Ik kan het bijna niet geloven.
Maar misschien is dat de vraag niet. Misschien is het de vraag of wij 's nachts in weelderig blauw water zwemmen. Ofwel: of we oefenen in pijn lijden. De vraag is niet of onze pijn op ons wil wachten, maar of wij op onze pijn willen wachten.